Twentsch Nieuwsblad - 12 OCTOBER 1943

Brand- en brisantbommen op Nederlandsche burgers

Hedenmorgen reeds 115 dooden en meer dan 100 gewonden.

"Op 10 October hebben Anglo-Amerikaansche vliegers een vrij groot aantal brisant- en brandbommen geworpen op en woonwijk van en stad in het Oosten des lands. Een vrij groot aantal woonhuizen werd vernield. De verliezen der Nederlandsche burgerbevolking bedragen volgens de tot dusver ontvangen berichten 87 dooden en meer dan 100 gewonden. Verscheidene der aanvallende viermotorige bommenwerpers werden neergeschoten." Zoo luidt in alle soberheid het offici‘le bericht van gistermorgen. Zij echter, die zooals wij, voor en tijdens en na den luchtaanval in de getroffen stad vertoefden, weten thans welk een ontzetting en angst, hoeveel smart en pijn in deze weinige regels verborgen liggen! Het is geen zeldzaam bericht, veeleer een schakel in een lange keten van jobstijdingen - doch men moet zelf het losbreken van het onheil over een vreedzame stadsbevolking hebben beleefd, om den wekelijken zin van een kort bericht over "weer" een terreur-aanval te kunnen peilen.

In enkele oogenblikken ..... Een zwaar en onheilspellend geronk van vliegtuigmotoren, dat de lucht vervulde, ging vooraf aan de ramp, die in een kwartier tijds aan meer dan honderd personen het leven kostte en leed en rou uitstortte over gezinnen die enkele minuten tevoren nog gelukkig waren. De machines waren aanvankelijk slechts met moeite waar te nemen, doch het volgende oogenblik schitterden zij in het daglicht. Gevonk van het vuren wees op het ontbranden van een luchtstrijd. Toen dreunde en trilde de aarde en vielen de eerste bommen.

Tot op dat oogenblik hadden velen op straat het schouwspel met bonzend hart gadegeslagen. Was het niet boeiend om het verloop te volgen? O de lippen van sommige verdwaasden speelde een glimlahje van tevredenheid, omdat "zij" er waren... Op het gedreun van de eerste bommen, vervloog echter in een ondeelbaar oogenblik alle nieuwschierigheid en verstijfden de tevreden glimlachjes. Nu wierp ieder zich plat ter aarde en wachtte af, wat er gebeuren zou.

Het onheil voltrekt zich

"Geen vijftig meter van mij vandaan". Zoo vertelt een der vele ooggetuigen, "vielen de brand- en brisantbommen op de huizen. Met fiets en al werd ik tegen de grond gesmakt, een regen van scherven, brokken steen en kluiten zand vloog om me heen en stortte op mij neer, nieuwe bomen gierden omlaag en spatten krakend uiteen: toen stond ik op in zwarte wolken van zand en stof gehuld. Ik kon geen hand voor oogen zien.
Terwijl ik mijn fiets zocht, die boven op mij gelegen had, sloegen de vlammen reeds uit de woningen achter mij, weerklonk opzij geroep van menschen, die gewond waren, rookwolken stegen vrijwel onmiddellijk omhoog en ondertussen vielen op andere stadsgedeelten nieuwe bommen.
Toen de stofwolken waen opgetrokken, begaf ik mij naar de plaatsen, waar de projectielen waren neergekomen. Het was een ontzettend schouwspel. Hier waren menschen bezig in allerijl hun have en goed uit een brandend pand te brengen, ginds trachtten anderen vruchteloos een begin van brand te bedwingen, elders kwamen menschen uit de huizen tevoorschijn en begonnen ogenblikkelijk met pogingen om anderen, die onder ru•nes bedolven lagen te redden. Er stond een man voor een huis zijn gezicht overdekt met bloedende kleine wonden. Met een balk begon hij te rukken aan de puinhoop, die zijn huis was geweest. Even keek hij op en slaakte een kreet! - Mijn vrouw ligt eronder! Op een ander punt waren in doodsangst menschen bezig een klein kind uit een woning naar buiten te brengen, rondom door de laaiende vlammen van brandende perceelen omgeven.

De eerste hulpverleening.

De hulpverlening bleek goed te functioneren. De luchtbescherming en de blokploegen kwamen reeds spoedig na het onheil in actie. Het Roode Kruis en de hulpdiensten verschenen snel ter plaatse, auto's reden af en aan en brachten gewonden naar de ziekenhuizen. Artsen snelden toe en hielpen waar nog geholpen kon worden.
Een starre ontzetting had zich meester gemaakt van allen, doch leidde niet tot dadeloos toezien. Met verachting van eigen levensgevaar trachtten ontelbare anderen hulp te brengen en gelukkig slaagden zij daarin op vele plaatsen.
En er moest hulp geboden worden. Het is maar al te begrijpelijk dat diegenen, wier woning getroffen was, of die in de onmiddelijke nabijheid de verwoestingen om zich heen zagen, machteloos waren van schrik en ontzetting. Zij bekommerden zich nauwelijks om hun bezittingen, maar zorgden allereerst voor gewonde huisgenooten en buren.
Op verschillende plaatsen - waar aanvankelijk, als gevolg van de vijandelijke actie, bluschwater ontbrak - konden de vlammen snel om zich heengrijpen. Er ontstonden als gevolg van het uitwerpen van brand- - vermoedelijk ook fosforbommen - uitslaande branden en even heerschte op sommige plaatsen een stemming, die aan paniek deed denken. Kinderen die hun ouders kwijt waren, dwaalden schreiend door de straten, langs puinhopen en brandende gebouwen. Elders liepen gewonden over straat, zich haastend naar een arts, die hen verbinden zou. De straten, waar de bommen waren gevallen, lagen vol puin en glasscherven. Er zijn straten, waar geen woning te vinden is die geen schade heeft.
Den ganschen avond bleven auto's af en aanrijden, die gewonden transporteerden, of dakloozen onderbrachten. Overal zag men ook menschen, die op handwagens wat van hun huisraad was overgebleven, naar veiliger oord vervoerden. Het was een triest gezicht. Velen hadden vrijwel niks meer over. Tot in den nacht bleef de hemel verlicht door den vuurgloed der laaiende branden.

Het wonder

Een mooie arbeiderswijk met fleurige rood-gedakte huizen werd herschapen in een troosteloze ruine. Enorme trechters geven de plaatsen aan, waar bommen van zwaar kaliber zijn neergeploft. Wie dit schouwspel gadeslaat vraagt zich met dankbare verbazing af hoe het mogelijk is geweest, dat nog zoovele menschen ongedeerd uit hun gehavende woningen konden ontkomen. Hier is weer eens duidelijk gebleken van welk onschatbare waarde het is wanneer men zich houdt aan de voorschriften, welke zijn gegeven voor luchtgevaar.

Wij staan voor een volkomen vernietigd huis: een gapende trechter gevuld met puin. En toch zijn uit deze chaos van brokken en steen en hout vijf menschen ongedeerd te voorschijn gekomen. Een ieder, die het ziet, gelooft aan een wonder. En toch is het een volkomen normaal geval. Zoodra het gevaar dreigde, hebben deze vijf menschen zich in den kelder van hun woning begeven. Het huis stortte tot puin ineen, maar de kelder bleek zooveel beschutting te bieden dat allen gespaard bleven.

Bij feest en spel....

Niet ver van een sportterrein waar een duizendkoppige menigte een voetbalwedstrijd gadesloeg, kwamen vele bommen neer. Toen de vliegtuigen naderden, had de scheidsrechter juist het sein voor de rust gegeven. Het geraas hoog in de lucht lokte honderden kijkes, maar gelukkig waren de meesten zoo verstandig, het gevaar tijdig in te zien en dekking te zoeken. Overal in het uitgestrekte terrein en de omgeving kropen de menschen weg waar maar eenige dekking was te vinden. Toen in de verte het geluid van ontploffende bommen werd gehoord en de sirene loeiden, liep echter een klein aantal menschen door, in plaats van onmiddellijk een zoo veilig mogelijke plek te zoeken. Een deel van hen heeft dit met de dood moeten bekopen, terwijl anderen min of meer ernstig werden gewond. In het ziekenhuis spraken wij een jongeman, die er het levend van af had gebracht, maar die zelf erkende, dat hij door te bijven doorloopen zich aan een grooter gevaar had blootgesteld, dan wanneer hij dekking had gezocht. Op het bewuste terrein is slechts één ongeluk gebeurd. Een zwaar stuk hout dat werd weggeslingerd trof een man tegen de beenen, die op twee plaatsen werden gebroken.
Bange momenten hebben de spelers van twee korfbalverenigingen beleefd in wier onmiddellijke nabijheid een bom ontplofte. Gelukkig waren op het terrein schuilloopgraven aangelegd en allen waren zoo verstandig geweest daarin dekking te zoeken. Hoewel deze loopgraven een min of meer provisorisch karakter droegen bleken ze toch van zooveel nut dat niemand eenig letsel bekwam. Toen de meisjes van de bezoekende club echter in hun kleedkamer kwamen bleek dat deze door een brandbom was getroffen. Alle kleeren waren verbrand zodat de betrokkenen in geleende kleding naar en plaats in de omgeving moesten vertrekken.
Een toeschouwer van den korfbalwedstrijd begaf zich ijlings naar zijn woning in de nabijheid, waar hij met zijn echtgenoote den dood vond. In één der zalen van de stad was een kinderfeest. Toen het gerucht van de ramp - hoe, dat weet men niet - tot de donderden kinderen doordrong, ontstond er plotseling een geschreeuw en gejammer en scheen een panische vlucht te zullen ontstaan. Tegen de kinderen en hun ouders in, werd een vrij zich naar buiten begeven door de leiding van den middag verhinderd. Wellicht hebben honderden kinderen aan deze maatregel het leven te danken.

Goede buren en hyena's

Zoo er iets duidelijk gebleken is, is het ook wel dit, hoe sterk het sibbegevoel en het besef van nabuurschap in de bevolking van de getroffen stad leven. Het huisvestigingsprobleem van de toch talrijke dakloozen was vrijwel in zijn geheelen omvang kort na de catastrophe door familieleden der getroffenen oplost.
De spontane burenhulp ontwikkelde een groote activiteit en bereikte goede resultaten, hetgeen uiteraard in nog sterker mae opgaat voor dien goed-georganiseerden vorm van burenhulp, die men in de behoorlijk-geoutilleerde blokploegen van de luchtbescherming kon zien.
De afschuwelijke tegenhanger van dit prachtige verschijnsel van spontane en georganiseerde burenhulp vormt het opduiken van hyena's, die over de puinhoopen van menschelijk geluk rondzwierven. Talrijk zijn de klachten over diefstallen van huisraad en andere in deze tijd vrijwel onvervangbare artikelen. Uit de huizen, welke ten deele zijn ineengestort, zijn tal van voorwerpen weggehaald en tijdelijk buiten neergezet. Ontstellende verhalen doen de ronde over diefstallen van de schamele resten van het huisraad van menig arbeidersgezin Kinderkleertjes, beddegoed, vloeren tafelkleeden zijn ontvreemd. Zelfs is uit een woning een vrij belangrijk bedrag aan geld verdwenen.
Het behoeft hier zeker niet gezegd te worden, dat tegen hyena's op de meest onverbiddelijke wijze wordt opgetreden. Individuen die hun zwaar getroffen volksgenoten van hun laatste bezittingen beroven, worden uit de volksgemeenschap gestoten en zij verdienen de strengste straf, welke mogelijk is. Zij hebben het recht op leven verbeurd!

Deernis en woede

Men moet een blik geworpen hebben in kinderzalen der ziekenhuizen, om eerst recht de gruwelijke misdadigheid in te zien van hen die op oorlogsvoering noemen.
Hier liggen de onschuldige slachtoffertjes, van wie velen verschrikkelijke brandwonden hebben bekomen. We zagen een kindje van een half jaar met een volledig omzwachteld hoofdje dat deerlijk was verbrand. Overal liggen kleine jongens en meisjes te snikken van de pijn welke ze lijden. Wij staan aan het bed van een jongetje. Wanneer wij hem naar zijn naam vragen verstat hij ons niet en fluistert dat hij drie jaar is. "Waar is mammie" smeekt hij "komt mammie gauw?" De zuster komt aanlopen en sust het kind. "Ja, mammie komt" zegt ze, maar beneden in het doodenhuis ligt de moeder, wachtend op haar laatste reis...
Ook op de zalen der volwassenen worden vreeselijke pijnen geleden door hen die aan den lijve de verschikking van dezen oorlog-tegen-burgers gevoeld hebben. Een verschrikkelijk beeld bieden ook de doodenkapellen der ziekenhuizen waar de politie de onzagelijk zware taak te vervullen heeft haast onherkenbare slachtoffers van brandbommen te identificeren.
Wanneer men al dit onpeilbare leed en deze verschikking aanschouwt voelt men de keel dichtgesnoerd van diepe deernis doch tevens balt iedere man vol woede en verontwaardiging de vuist tegen de wreede bedrijvers van al dit onheil en hun harteloze kapatilistische opdrachtgevers.

Het leven gaat verder

Temidden van die verwoesting wroeten menschenhanden zich wondend aan het scherp puin zoekend naar hen die nog niet gevonden werden, bedolven in en graf van stof. Dankbaar zijn zij die er tenminste het levend er afbrachten en geen familieleden te betreuren hebben. En met onverdroten ijver wordt gezocht naar wat er van het huisraad nog rest. Blanken worden voor versplinterde ruiten en deuren getimmerd, afgerukte woninggedeelten worden zo goed en zo kwaat als het gaat met lappen en kleeden dichgemaakt. Dakpannen worden gesorteerd. Men probeert het huis weer zoveel mogelijk huis te doen zijn.
Het apparaat der ziekenhuisinrichtingen draait op volle toeren. Een woord van hulde en bewondering voor de doktoren en verpleegsters, die al sinds vele uren haast geen rust kennen doch met inspanning van alle krachten zwoegen om pijn te verzachte en levens te redden.
Doch eveneens wordt hard gewerkt op het schadekaartenbureau van den Nederlandschen Volksdienst. Auto's met luidsprekers doorkruisten de getroffen straten om den betrokkenen mede te delen waar zij deze zogenaamde schadekaarten konden afhalen. Reeds honderden kaarten zijn uitgereikt. De belangeloos werkende mannen en vrouwen van den Volksdienst doen alles om een en ander voor de betrokkenen zo vlot mogelijk te doen verlopen.
Tevens heeft de Nederlandsche Volksdienst gisteren op verschillende punten pap en stampot uitgedeeld aan allen die als gevolg van de ramp geen warm eten konden koken. Van deze gelegenheid werd - na een aanvankelijke aarzeling hier en daar - een druk en dankbaar gebruik gemaakt.
De politie is versterkt met een aantal wakkere kerels van het Politie Opleidings Bataljon en van de W.A. Uit verschillende plaatsen uit het Oosten des lands, deze laatste geassisteerd door een groep jeugdstormers. Wachtdiensten bij gevaarlijke straatgedeelten, patrouille-diensten en andere taken in verband met het handhaven van de orde en de bescherming der bevolking tegen gevaren worden door politiemannen en W.A.-mannen (onder het algemeen commando van Overste Feenstra uit Arnhem) uitstekend vervuld. Van de zijde der bevolking valt een groote bereidwilligheid in hetopvolen der aanwijzingen waar te nemen: men voelt dat alles wat door deze mannen gedaan wordt in het bestwil van het eigen volk geschiedt.
Zoo zijn alom orde en rust teruggekeerd. Nog gebukt onder het leed dat velen getroffen heeft, slaan allen de handen ineen om weer op te bouwen en te herstellen, nood te ledigen en het leven weer in normale banen te leiden. Ook wij, Nederlanders, willen ons niet door luchtterreur laten neerslaan. Sterker dan alle rampen is de wil tot opbouw en in ons groeit in de harde werkelijkheid van het tijdsgebeuren het inzicht dat alleen een daadwerkelijke eensgezindheid van alle volksgenooten ons volk door dezen tijd naar een betere toekomst kan leiden.

Artikel verschenen in de Twentsch Dagblad 12 oktober 1943

<< Terug naar Bombardement 10 oktober 1943



MENU

HOME

Bommen op Enschede
Duitse bezetting
Illegaliteit / Verzet
Jodenvervolging
Luchtoorlog
De bevrijding
Oorlogsgraven
Monumenten
Herdenking/viering
Documentaire
Stolpersteine
Links
Contact
Digitaal Archief

Nieuws

Wilt u collectie Enschede in WO2 steunen? Dat kan: